Ahlatşahlar Beyliği

Bu beyliğe, Ermenşahlar Beyliği, Sökmenliler Beyliği de denir. Sultan
Melikşah'ın amcasının oğlu olan Kutbeddin İsmail, 1080 yılında Azerbaycan
genel valiliğine tayin edilmişti. Kutbeddin İsmail'in kumandanlarından
olan Sökmen, Büyük Selçuklu sultanı Melikşâh'ın amcası Yâkûtî'nin oğlu
olan Kutbeddîn İsmâ'il'in gulâmı (yardımcı-hizmetli) idi. Kısa zamanda
kendini göstermiş ve süratle yükselerek kumandan olmuştur. Adâleti ve
iyiliği ile şöhret kazanan Sökmen, Mervânîlerden Ahlat'ta hâkim olan
emîrin halka kötü davranması sonucu bu şehre davet edildi. Sökmen
askerleri ile Ahlat'a gelerek, şehri teslim aldı. Burada bir hükümet yani
beylik kurdu. Aileye de bundan sonra Ahlat Şahları (Ahlatşahlar) ve
Ermenşahlar denildi.

Sökmen Bey, 1108'de Meryafarikin'i ele geçirdi ama onun ölümünden sonra
bu şehri Artuklular aldılar (1121). Ahlatşahlar komşu beyliklerle
(Artuklu, Saltuklu, Mengücek beylikleriyle ) nüfuz çekişmeleri içinde
geçen sürelerde güçlerini korudular. XII. yüzyılın ikinci yarısında
hakimiyet sınırlarını Kars'a kadar genişlettiler. Fakat 1207 yılında,
İzzettin Balaban'ın beyliği sırasında, Eyyûbîler bu beyliğe hakim
oldu.

Melik Muhammed Tapar'ın başarılı hizmetlerinden dolayı Ahlat ve Van
çevresini ona iktâ etmesiyle Ahlatşâhlar Beyliği kurulmuş oldu (1100).
Sökmen daha sonra Haçlılara karşı yapılan savaşlara iştirak etti ve
Haçlılar üzerine tertip edilen bir sefer sırasında öldü. Bu beylik
emîrlerinden II. Sökmen (1128-1185)'in çocukluk yıllarının buhranlı
geçmesine rağmen, daha sonra Ermenşâhlar Devleti onun zamanında en parlak
devresini yaşamıştır. Selahaddîn Eyyûbî'nin genişleme siyâseti Doğu
Anadolu devletleri için bir tehlike teşkil ediyordu. II. Sökmen komşu
beylerle bu tehlikeyi önlemeğe çalıştı. Diğer taraftan Artuklu İlgazi'nin
ölümü üzerine (1184), yerini, küçük yaştaki oğlu Hüsâmeddîn Yavlak Arslan
almıştı. II. Sökmen, Yavlak Arslan'ın dayısı olması sebebiyle Artuklu
ülkesinin idaresine de karışıyordu.

Eyyûbîler ise Doğu Anadolu'daki Türk devletlerini hâkimiyetleri altına
almak fikrinden vazgeçmiyorlardı. Nitekim bir süre sonra II. Sökmen'in
kölelerinden İzzeddîn Balaban, beyliğin idaresini ele geçirmek isterken
meydana çıkan karışıklıktan yararlanmak isteyen Meyyâfârıkîn hükümdarı
Necmeddîn Eyyûb, Ahlat üzerine yürüdü. Balaban ona karşı Erzurum Melîki
Tuğrul-şâh'dan yardım istedi. Bu iki hükümdar Necmeddîn'i mağlûp ettiler.
Ancak Tuğrul-şâh'ın da bu ülkede gözü vardı ve bu sebeple Balaban'ı
öldürdü, fakat halk onu Ahlat'a sokmayarak Melik Evhad Necmeddîn Eyyûb'u
davet etti. Bu suretle Eyyûbîlerin arzuları gerçekleşmiş ve Ahlatşâhlar
Beyliği ortadan kalkmış oluyordu.