Paris Barış Konferansı

Birinci Dünya Savaşından sonra,
Paris’te barış görüşmelerinin yapıldığı konferans. Paris Barış Konferansı,
İtilaf Devletlerinin, Bulgaristan’la Selânik, Osmanlı Devletiyle Mondros, Avusturya-Macaristan’la Villa Giusti ve
Almanya’yla Rethondes mütarekelerini imzalamalarından ve çarpışmaların resmen
durmasından sonra, 18 Ocak 1918’de toplandı. Ancak, konferans toplanmadan önce,
12 Ocak 1919’da Fransa, İngiltere, ABD ve İtalya hükümet başkanları ile
dışişleri bakanları bir araya gelerek bir ön görüşme yaptılar. Bu görüşmede,
Japonya’nın tam yetkili iki temsilcisinin katılımıyla bir yüksek konseyin
kurulması ve önemli konularda bu konseyin yetkili kılınması kararlaştırıldı.
Konferans başladı. Daha sonra Japon temsilcileri, görüşülen meselelerin kendi
ülkelerini ilgilendirmediğini, küçük devletler temsilcileri de, kendilerine söz
hakkı tanınmadığını ileri sürerek konferanstan çekildiler. Böylece Yüksek
Konsey, dört batılı devlet başkanından meydana gelen Dörtler Konseyi hâline
geldi. Dışişleri bakanları ise, Beşler Konseyi adıyla toplanarak, İkinci
dereceden konuları ele aldılar.
Milletler Cemiyetinin temel ilkelerini karara bağlayan, Almanya ile
Versailles (Versay), Avusturya ile Saint-Germain (Sen Cermen), Bulgaristan ile
Neuilly antlaşmalarını imzalayan dört büyükler, 22 Nisan 1920’de Osmanlı Devleti'ni de Paris Barış
Konferansına çağırdılar.

Eski Sadrazam Tevfik Paşa
başkanlığında, Dâhiliye Nâzırı Reşit (Rey) Bey, Maârif Nâzırı Fahrettin (Rum
Beyoğlu) Bey ve Nâfia Nâzırı Operatör Cemil (Topuzlu) Paşadan meydana gelen
Osmanlı heyetine, Paris Barış Antlaşmasının ön şartları bildirildi (10 Mayıs
1920). Buna göre:

Trakya ve Ege bölgesi (Kırkağaç, Akhisar, İzmir, Ödemiş, Tire, Söke,
Afyonkarahisar, Kütahya, Balıkesir) Yunanistan’a; başta Antalya olmak üzere
Akdeniz bölgesi İtalya’ya; Kahramanmaraş’ı da içine alan Güneydoğu Anadolu
Bölgesi Fransa’ya bırakılacak; Doğu Anadolu’da, sınırlarını ABD Başkanı
Wilson’ın tespit edeceği bir Ermeni Devleti kurulacaktı. Ayrıca, İstanbul merkez
olmak üzere İzmit, Bursa ve Çanakkale’yi de içine alan Boğazlar bölgesinde,
Türkiye’nin de katılacağı bağımsız bir idare kurulacak ve kendine has bir
bayrağı olacak, bu idarenin maddî işlerini İngiltere, Fransa ve İtalya’nın üyesi
bulunduğu bir komisyon yürütecekti. Türk üyeler ancak danışma niteliğindeki
görüşmelerde oy kullanabilecek, Devletin bütçesini de bu komisyon
düzenleyecekti. Yabancı okul ve yüksekokul mezunu gayrimüslimler veya
azınlıklar, Osmanlı ülkesinde her işi serbestçe yapabilecekler, bu uygulama
İtilâf devletlerinin denetiminde bulunacaktı. Osmanlı Devleti, silahlı
kuvvetlerini sayıca azaltacak, İtilaf devletlerinin izni olmadan tahkimat
yapamayacak, 1600 grostonun üzerindeki gemilerinin hepsini, İtilaf devletlerinin
emrine verecekti. Yürürlükte kalacak olan Kapitülasyonlardan, İtilaf devletleri
başta olmak üzere Yunanistan, Sırbistan, Romanya, Portekiz ve Ermenistan da
faydalanacaktı.

Bildirilen şartları çok ağır bulan ve hafifletilmesini isteyen Türk heyeti,
bu isteğin kabul edilmemesi üzerine, şartları reddederek, 11 Temmuz 1920’de
İstanbul’a döndü. Paris Barış Konferansında hazırlanan antlaşma şartları
imzalanmadıysa da, daha sonra aynı şartları ihtiva eden Sevr
Antlaşması, Sadrazam Damat Ferit Paşa
başkanlığındaki Hâdî Paşa, Rıza Tevfik
(Bölükbaşı) ve Reşit Hâlis Beyden meydana gelen bir heyet tarafından imzalandı.
Ancak, Padişah Vahideddin Han,
bu antlaşmayı onaylamadığı gibi, Millî Kurtuluş Mücadelesini başlatmak üzere,
Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarını Anadolu'ya gönderdi. Böylece Sevr
Antlaşması, gerek padişah, gerekse
Anadolu’daki kurtuluş hareketi temsilcileri tarafından kabul edilmediği için,
geçersiz sayıldı. Paris Barış Konferansı da, yetkilerini yeni kurulan Milletler
Cemiyetine devrederek, 24 Aralık 1920’de dağıldı.